Ανάπτυξη και ελεύθερη οικονομία

Η μεγάλη διαφορά του συστήματος της ελεύθερης οικονομίας από όλα όσα προηγήθηκαν είναι ότι στα πλαίσια αυτού η οικονομική ανάπτυξη αφορά τους πολλούς και όχι τους λίγους. Έτσι το χιλιοειπωμένο σύνθημα «ανάπτυξη για τους πολλούς και όχι για τους λίγους» ταιριάζει περισσότερο στα απολυταρχικά και ολοκληρωτικά συστήματα και όχι στην ελεύθερη οικονομία.

Στο γνωστό βιβλίο των Ρόζεμπεργκ και Μπρίρτζελ Πώς έγινε πλούσια η Δύση, οι συγγραφείς επισημαίνουν «Η ανάπτυξη είναι φυσικά μια μορφή αλλαγής. Όταν η αλλαγή απαγορεύεται τότε η ανάπτυξη είναι αδύνατη. Η επιτυχημένη όμως αλλαγή απαιτεί μια μεγάλη δόση ελευθερίας για πειραματισμό. Η πλειονότητα των κοινωνιών, παλαιότερων και σύγχρονων, δεν το επέτρεπε. Για το λόγο αυτό δεν ξέφυγαν από τη φτώχεια.».

Στην ελεύθερη αγορά ανάπτυξη σημαίνει, τόσο αύξηση του απόλυτου όγκου των αγαθών που παράγει μια κοινωνία όσο και αύξηση της κατά κεφαλήν παραγωγής. Δε ήταν πάντοτε έτσι. Στις προκαπιταλιστικές κοινωνίες κατά κανόνα η αύξηση του όγκου της συνολικής παραγωγής οδηγούσε σε πτώση του βιοτικού επιπέδου των ατόμων. Αυτό συνέβαινε, γιατί η αύξηση της συνολικής παραγωγής οδηγούσε σε μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού και πτώση του ατομικού βιοτικού επιπέδου. Σύμφωνα με τον Μαλθουσιανό Κύκλο, οι περίοδοι της γενικής ευημερίας έκαναν τα άτομα φτωχότερα, ενώ οι πάσης φύσεως κρίσεις οδηγούσαν στο αντίθετο αποτέλεσμα.

Οι κοινωνίες ξέφυγαν από το Μαλθουσιανό κύκλο όταν στις αρχές του 16^ου αιώνα στην Ολλανδία και στην Αγγλία ανέπτυξαν ένα θεσμικό πλαίσιο ιδιοκτησιακών και περιουσιακών δικαιωμάτων που ενθάρρυνε τα άτομα να επενδύουν το κεφάλαιό τους σε καινοτόμα επιχειρηματικά σχέδια.

Μπορεί κανείς να αντιληφθεί τη σχέση μεταξύ πολιτικών θεσμών και οικονομικής ανάπτυξης, μελετώντας την περίοδο που ξεκινά από τον 16^ο και φθάνει μέχρι τον 18^ο αιώνα. Από τη μια παρατηρεί την αναπτυξιακή πορεία της Αγγλίας και της Ολλανδίας και από την άλλη διαπιστώνει τον σταδιακό οικονομικό μαρασμό της Ισπανίας και της Γαλλίας. Οι τελευταίες δεν είχαν λιγότερους εφευρέτες, επιστήμονες, τολμηρούς θαλασσοπόρους, ικανούς εμπόρους από όσους οι πρώτες. Η βασική διαφορά είναι ότι στην Αγγλία και στην Ολλανδία θεσμοθετήθηκε ένα σύστημα δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και περιουσίας που δημιούργησε μια οικονομία ελεύθερων συναλλαγών, η οποία με τη σειρά της εξατομίκευσε τα κέρδη και τις ζημιές της επιχειρηματικής δραστηριότητας και ενθάρρυνε την καινοτομία.